Bochnia – miasto w południowej Polsce, w województwie małopolskim, siedziba powiatu bocheńskiego, położone nad rzeką Rabą, w dolinie potoku Babica, na granicy Kotliny Sandomierskiej i Pogórza Karpackiego (ściślej: Podgórze Bocheńskie).
Miasto ma 28 698 mieszkańców (30 czerwca 2022). Leży w ziemi krakowskiej historycznej Małopolski.
W źródłach pojawiają się nazwy: Sal de Bochegna 1198, Bocheno ok. 1234, Bochnya 1242, Bohcna 1273, Bochnya 1470-80, de Bochen 1504, Bochnia 1581, Bochnia 1880, – nazwa zapewne od starszego Bochynia (jak Bocheń – pierwotnie Bochnya 1396, Bochyn, Bochna 1375, Bochna 1396, Bochynia 1463). Zmiana Bochynia w Bochnia nastąpiła w wyniku ściągnięcia fonetycznego. Nazwa pochodzi od ps. rdzenia *boch z sufiksem -ynia. Rdzeń *boch- || *bech- występuje w nazwach geograficznych, zwłaszcza wodnych (Bochotnica, Bachotek, Bachot, czeska rzeka Bechyně, słoweńska rzeka Bocha), zapewne oznaczała pierwotnie „zagłębienie moczarowate”[4][5].
Bochnia należy do najstarszych miast Małopolski. Pierwsza wzmianka w źródłach pisanych pochodzi z 1198 – Patriarcha Jerozolimy Aymar w piśmie potwierdził darowanie przez rycerza Mikora Gryfitę soli z Bochni klasztorowi Bożogrobców w Miechowie[6]. Była to sól warzona, uzyskiwana z okolicznych źródeł solankowych.
Odkrycie soli kamiennej w 1248 i powstanie Żupy bocheńskiej, doprowadziły 27 lutego 1253 do nadania Bochni praw miejskich przez Bolesława Wstydliwego[7]. Miasto lokowano na prawie magdeburskim z przywilejami, jakie w owym czasie posiadał Wrocław. Osadę nazwano Bochnią. W dokumencie lokacyjnym wymieniono także niemiecką nazwę – Saltzberg, czyli Solna Góra („góra” to ówczesna nazwa kopalni, która obowiązywała do XVIII wieku – stąd też nazwa zawodu górnika[8]). Znaczną część mieszkańców ówczesnej Bochni stanowili bowiem niemieckojęzyczni osadnicy ze Śląska. Oryginał aktu lokacyjnego zaginął[9].
Z Bochnią wiąże się legenda o pierścieniu świętej Kingi. Gdy książę krakowski i sandomierski Bolesław poprosił króla Węgier Belę o rękę jego córki, Kunegundy, świątobliwa królewna, gardząc dobrami doczesnymi tego świata zwróciła się do swego ojca, aby w wianie nie dawano jej złota i kosztowności, ale kopalnię soli, którą chciała podarować swej przyszłej ojczyźnie. Król Węgier uposażył więc córkę najbogatszą kopalnią soli Siedmiogrodu – Praid w Marmaroszu. Kinga, biorąc ją w posiadanie, wrzuciła do szybu swój zaręczynowy pierścień, zaś w drogę do kraju swego zabrała doświadczonych górników węgierskich. W Polsce kazała im szukać soli. Gdy ją znaleźli w Bochni to, jak pisał ksiądz Piotr Skarga, „W pierwszym bałwanie (bryle) soli, który wykopano, pierścień się on jej znalazł, który ujrzawszy Kunegunda i poznawszy, dziękowała Panu Bogu, który dziwy czyni tym, którzy Go miłują”.
Rozwój gospodarczy miasta sprzyjał wzrostowi osadnictwa, powstawaniu urzędów, rozwoju handlu (Bochnia leżała na przecięciu się szlaków handlowych – z Europy Zachodniej na Ruś i dalej do Azji Mniejszej oraz z Węgier nad Morze Bałtyckie).
W XIV wieku nastąpił dalszy wzrost, głównie za sprawą króla Kazimierza Wielkiego. Za jego czasów powstały: ratusz, umocnienia obronne z basztami i czterema bramami, szpital-przytułek dla górników oraz rozpoczęto budowę okazałego kościoła pod wezwaniem św. Mikołaja. Kazimierz Wielki pozyskał również nowe rynki zbytu dla bocheńskiej soli. Przedstawiciele Bochni wchodzili w skład Sądu Sześciu Miast – organu zwierzchniego dla sądownictwa miejskiego Małopolski. W uznaniu zasług Kazimierza Wielkiego dla Bochni w 1870 radni miejscy podjęli uchwałę: „Na głównym rynku Bochni wystawiony ma być pomnik na cześć Króla Polskiego JMĆ Kazimierza III Wielkiego, któren był ojcem i wielkim dobrodziejem miasta Bochni”. Pomnik w formie kolumny stoi na rynku bocheńskim.
Od XV wieku działała w Bochni szkoła miejska. W 1623 założono klasztor bernardynów. W tym czasie miasto słynęło z cudownego obrazu maryjnego w kościele dominikanów, do którego przybywało wielu pątników z Małopolski, Śląska, Spiszu i Orawy.